21-22 Haziran 1919 gecesi yazılan Amasya Genelgesi veya Amasya Tamimi, ulusal egemenliğe dayanan ve tam bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerini oluşturan ilk kuruluş belgesi olması nedeniyle Türk tarihinde büyük bir öneme sahiptir.
21-22 Haziran 1919 gecesi yazılan Amasya Genelgesi veya Amasya Tamimi, ulusal egemenliğe dayanan ve tam bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerini oluşturan ilk kuruluş belgesi olması nedeniyle Türk tarihinde büyük bir öneme sahiptir.
Amasya Genelgesi, ilk kez ulusal egemenlik kavramından bahsedilerek Türk milletine yönelik bir ihtilal bildirisi niteliği taşımaktadır.
Bu belge, İstanbul Hükümeti'ni göz ardı etmekte, hükümetin düşman devletlerin kontrolü altında olduğunu vurgulamakta ve milletin kurtuluşunun yine milletin azim ve kararlılığı ile gerçekleşeceğini belirtmektedir.
Genelgenin amacı, Türk Kurtuluş Savaşı'nın amacının ve yönetim şeklinin halk tarafından belirlenmesidir. Mustafa Kemal Atatürk, bu önemli belgeyi 9. Ordu Müfettişi sıfatıyla imzalamıştır.
Amasya Genelgesi'nde, Sivas'ta bir kongrenin toplanacağı belirtilmiştir.
Bu karar, Mustafa Kemal tarafından yaveri Cevat Abbas Bey'e 21-22 Haziran 1919 gecesi Amasya'da yazdırılmıştır.
Mustafa Kemal Paşa tarafından Cevat Abbas Bey'e yazdırılan temel esaslar şunlardır:
Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.
İstanbul hükümeti aldığı sorumluluğun gereğini yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok olmuş göstermektedir.
Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
Milletin içinde bulunduğu durum ve şartların gereğini yerine getirmek ve haklarını gür sesle cihana duyurmak için, her türlü baskı ve kontrolden uzak millî bir heyetin varlığı zaruridir.
Anadolu’nun her bakımdan en güvenilir yeri olan Sivas’ta hemen millî bir kongre toplanması kararlaştırılmıştır.
Bütün illerin her sancağından milletin güvenini kazanmış üç temsilcinin mümkün olan en kısa zamanda yetişmek üzere yola çıkması gerekmektedir.
Her ihtimale karşı bu mesele millî bir sır olarak tutulmalı ve temsilciler gerektiğinde yolculuklarını kendilerini tanıtmadan yapmalıdırlar.
Doğu illeri adına 10 Temmuz’da Erzurum’da bir kongre toplanacaktır.
O tarihe kadar öteki illerin temsilcileri de Sivas’a gelebilirlerse Erzurum Kongresi'nin üyeleri de Sivas genel kongresine katılmak üzere hareket edeceklerdir.
Nutuk'un aynı bölümünde belirtildiği üzere, bu taslak dört maddelik bir müsvedde olarak dikte edilmiştir.
Amasya Genelgesi'nin sonuç bildirgesi bu taslak doğrultusunda şekillenmiştir.
Bu taslak metnin sonunda Mustafa Kemal'in yanı sıra Kurmay Başkanı Albay Kazım Bey, kurmay heyetinden tebliğ işlerinden sorumlu memur Hüsrev Bey, askeri makamlara şifre yayan yaver Muzaffer Bey ve sivil makamlara şifreleyen bir sivil memurun imzaları bulunmaktadır.
Nutuk'ta ifade edildiğine göre, bunlardan başka imzalar da mevcuttur.
Hazırlanan bildirideki bu diğer imzalar, bahsi geçen ilk imzalardan sonra müsveddede yer almıştır. Atatürk'ün Nutuk'ta isimlerinden bahsetmediği bu imzaların sahipleri; İstiklal Savaşı'nı başlatan diğer komutanlar olan fakat Millî Mücadele sonrasında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adlı muhalefet partisi kurmak istedikleri için "gözden düşen" Hüseyin Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali Fuat Paşa'dır.
Bildiri, Erzurum'da 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir'e ve Cemal (Mersinli) Paşalara da sunulmuş, onların onayının alınmasının ardından, 22 Haziran 1919'da ülkenin en batısından en doğusuna kadar tüm mülki amir ve askeri komutanlara telgrafla Abdurrahman Rahmi Efendi tarafından iletilmiştir.
Amasya Genelgesi'nin hazırlanarak telgraf yoluyla tüm Türkiye'ye iletildiği Amasya Saraydüzü Kışlası'ndan itibaren Türk inkılabının ihtilâl safhası başlamıştır. Bu önemli belgeyle birlikte:
Kurtuluş Savaşı'nın gerekçesi, amacı ve yöntemi belirlenmiştir.
İlk kez millî egemenliğe dayalı bir yönetimden bahsedilmiştir.
İstanbul Hükûmeti ilk kez yok sayılmıştır.
Türk milleti, hem İstanbul'a hem de işgalci güçlere karşı mücadeleye çağrılmıştır.
Kurtarıcı olarak görülen padişah, Hilâfet, manda ve himaye düşüncesinin yerini millet ve milliyetçilik düşüncesi almıştır.
Üstü kapalı olarak Heyet-i Temsiliye'nin (Temsil Kurulu) oluşturulmasından bahsedilmiştir.
Mustafa Kemal, padişah tarafından kendisine verilen 9. Ordu Müfettişliği yetkilerini aşarak kendi sorumluluğunda olmayan batı bölgelerine de bir tamim yayınlamıştır.
Direniş esasları ilk defa Amasya'da yazılı bir ilke haline getirilmiştir.
"Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır" anlayışı sağlamlaşmıştır.
Amasya Genelgesi'nin bu evrensel maddenin ilk kez bahsedilmiş olması, belgeyi tarihsel açıdan da büyük bir öneme sahip kılmaktadır. Bu belge, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasına giden yolda atılan en önemli adımlardan biri olarak tarihe geçmiştir.
Yorum Yazın